تصحیح انتقادی دیوان اشعار جیحون یزدی

آقا محمّد یزدی (1261-1216 ه. ش.)، متخلّص به «جیحون»، از شاعران اواخر قرن سیزدهم، در شهر یزد به دنیا آمد و در آن شهر، رشد یافت. جیحون از شاعران دورۀ قاجاریه است که در زمان حیات خود به شهرت رسید. آقا محمّد در روزگار جوانی به تحصیل علوم دینی و آموختن قواعد زبان عربی پرداخت و معلومات متداول زمان را نیز فراگرفت. وی با علاقه ای که به شعر و شاعری داشت، توانست با سرودن اشعار در قالب های مختلف و عرضۀ آنها در مجامع ادبی، به جرگۀ شاعران بپیوندد. جیحون، سالهای آخر عمر خود را در کرمان گذرانید و در این مدت به مدح فرمانفرما، ناصرالدوله- والی کرمان و عبدالحمید میرزا نصرت الدوله، از حاکمان آن ناحیه پرداخت. وی سرانجام پس از عمری کوتاه به سال 1261ه. ش. در کرمان چشم از جهان فروبست ودر محلّۀ خواجه خضر به خاک سپرده شد. از آثار جیحون می توان«دیوان اشعار» را نام برد که مشتمل است بر قصاید، مسمّطات، ترجیع بند، ترکیب بند، غزلیات، مقطعات، رباعیات و مراثی. جیحون رساله ای به نظم و نثر نیز دارد که آن را به تقلید از گلستان سعدی نوشته است و در آغاز بعضی از دیوان های او وجود دارد. در این پژوهش که به تصحیح انتقادی دیوان اشعار جیحون یزدی اختصاص دارد، پس از مقدمۀ مشتمل بر؛ معرّفی مؤلف، آثار وی، توضیح روش تصحیح و ویژگی های رسم- الخط، متن تصحیح شدۀ اشعاراو را در بر می گیرد. از دیوان جیحون یزدی چند نسخۀ خطی در کتابخانه ها و مراکز علمی مختلف وجود دارد که پس از بررسی آنها، نسخه های خطی موجود در کتابخانه های وزیری یزد و آستان قدس رضوی مبنای کار تصحیح واقع شده و نسخۀ کامل کتابخانۀ وزیری، به عنوان اساس قرارگرفته است. در پایان نیز تعلیقاتی شامل شرح واژگان دشوار و نیز فهرستی از اعلام، آیات و احادیث به رساله افزوده شده است.اشعار جیحون عمدتاً، شامل قصاید بویژه قصاید مدحی است که در آن، سلاطین معاصر خود را از خاندان قاجار مدح گفته و به رجال دربار، شاهزادگان، امراء، وزرا و برخی فرمانداران و اهل علم نیز پرداخته است. غزل بسیار کم دارد و تعدادی مسمط، به دیوان او راه یافته است. زبان شعر جیحون محکم، استوار و دارای خصایص دورۀ بازگشت با گرایش خراسانی است و مهارت او در واژه گزینی، ترکیبات و بویژه مدح، چشمگیر و شگفت آور است. با این همه، اوج خلاقیت او را در مرثیه های محدود آیینی موجود در دیوانش می توان یافت که اعجاب همگان را برانگیخته است.